Unha viaxe virtual pola Antigüidade: A Peregrinatio ou Itinerarium de Exeria

A finais do século IV – entre 381 e 384 – unha “monxa” galega de nome Exeria, que andaba polos corenta anos de idade, realiza unha viaxe á Terra Santa. Moito se ten escrito sobre o noso personaxe. Cal era realmente o seu nome?: Eucheria, Aetheria, Egeria… Na actualidade hai case total unanimidade en adoptar a forma latina Egeria desde o descubrimento en 1884 do manuscrito que contén a súa viaxe. Cal era a súa patria? Exeria era para uns orixinaria da Galia, para outros de Italia, aínda que a maioría se inclina en pensar que era de procedencia hispana, aínda máis, de orixe galega. Os que se decantan por esta última posibilidade baséanse, sobre todo, en razóns de tipo lingüístico (V. Väänänen, F.J. Veloso, J. Geraldes Freire). Hai outro tipo de testemuñas que aproximan a Exeria ao Noroeste peninsular, concretamente a Bergidum: Valerio do Bierzo no 680 pona como exemplo para os seus correlixionarios. Tamén temos outras referencias significativas na mesma Gallaecia: nun escrito de doazón de textos ao mosteiro de Celanova, con motivo da súa consagración, figura un Ingerarium Gerie, que se ten identificado co Itinerarium de Exeria. A mesma Exeria na súa obra (cap. 19,5) pon as seguintes palabras na boca do bispo de Edesa: “Xa que vexo, filla, que te impuxeches por causa da relixión o sacrificio tan grande de vir dende a fin da terra ata este lugares – de extremis … terris .. ad haec loca – …”, clara referencia naquela época ao Occidente hispano.
Moitos dos traballos que falan de Exeria transmítennola co cualificativo de “monxa”, aínda que este termo en latín non é anterior ao século VI. Sexa como for, a comunidade relixiosa de Oriente acóllena co máximo respecto e ela diríxese aos seus membros como sorores, dominae venerabiles sorores (“irmás en relixión”?). Podemos pensar que esta situación reflicta, en certa medida, unha relación de Exeria co priscilianismo na Gallaecia de entón e que esta mesma situación a impulsase a realizar a viaxe? A razón principal pode estar no feito de que os priscilianistas amosaban un grande interese polos Evanxeos e os Feitos dos Apóstolos apócrifos, que enxalzaban a vida ascética e itinerante. De aí a importancia que se lle concede ao feito de que Exeria sinta unha enorme ansiedade na súa visita á igrexa de Santo Tomás en Edesa, onde “lemos algo do propio Santo Tomás” (cap. 19,2) Que lería Exeria, As Actas ou o Evanxeo de Santo Tomás? A súa propia curiosidade levouna a realizar esta viaxe: “Eu, como che son ben curiosa… (Tunc ego, ut sum satis curiosa…)”.
Podemos achegarnos ao posible percorrido realizado por Exeria se temos en conta que faltan os primeiros folios e que a narración comeza no momento en que entra no val que a conducirá ao monte Sinaí. Saíndo de Occidente – Galicia? – chegou a Xerusalén na Pascua do ano 381. Hai unha lagoa cronolóxica importante xa que non sabemos nada da súa estadía en Oriente ata decembro do ano 383. Pisa primeiramente Constantinopla e de alí chega a Xerusalén onde visita cada un dos Santos Lugares: o sitio onde tivo lugar a Paixón e Resurrección de Cristo, o monte das Oliveiras, Getsemaní, Betania, etc… Atopámola máis tarde no val do Sinaí, a onde chegara procedente de Exipto, concretamente da Tebaida. De seguido percorre Samaría, toda Galilea e Xudea.
Descoñecemos a onde volveu ao final da súa viaxe, xa que ao final da primeira parte da súa obra parece non atoparse moi ben de saúde en Constantinopla.
Acabaría alí os seus días ou volvería a Gallaecia?
“Pero en Exeria temos a primeira escritora galega en latín. E o parangón literario non se pode facer cos homes escritores en latín, porque no mundo romano… a actividade desenvolvida pola muller escritora foi moi escasa, ou case que nula. Non podemos saber a educación que recibiu, aínda que foi pouco máis alá das lecturas bíblicas.” (Exeria. Viaxe á Terra Santa. Tradución, introdución e notas de X. Eduardo López Pereira. Vigo 1991,p.23).

FONTES:
· J. Eduardo López Pereira, O primeiro espertar cultural de Galicia. USC 1989.
· Exeria. Viaxe á Terra Santa. Tradución, introdución e notas de X. Eduardo López Pereira. Vigo 1991

Para achegarmonos á realidade social e cultural do século IV na Gallaecia romana, propoñémoslles aos alumnos/as dividir o traballo en catro grandes apartados:

1. Situación política e administrativa do Imperio Romano: a división territorial de Hispania, límites xeográficos da Gallaecia romana na época de Exeria ( os conventus Bracarensis, Lucensis e Asturiciensis).
2. A personalidade de Exeria e a súa obra. A súa posible relación co priscilianismo. A situación deste movemento rigorista no Noroeste peninsular. A lenda sobre o seu enterramento: Santiago ou Prisciliano?
3. Resumo e localización espacial dos principais lugares que vai visitando a nosa viaxeira.
4. Morte en Terra Santa ou volta á Gallaecia? Supoñamos por un momento que logra volver e que desembarca en Portus Cale para dirixirse pola Vía XIX , Bracara ad Asturicam, camiño de Iria Flavia: cales son as principais mansiones do Itinerario de Antonino que debe percorrer? En cal delas, se ti foses Exeria, che gustaría descansar? Estudo do léxico relativo ás comunicacións (itinerario, mansiones, miliario, stratam…)

(Nota: debemos fixarnos moi ben nos enlaces que se nos propoñen na Wikipedia. Subliñamos tamén a importancia das dúas fontes citadas anteriormente).